سلامت نیوز:کرمان، هفتمین استان به لحاظ تعداد قنوات و سومین استان به لحاظ آبدهی قنات است، بنابراین قنات‌ها یکی از ظرفیت‌های استان کرمان به‌شمار می‌آیند که حفظ و نگهداری از آنها به لحاظ مدیریت آب در کشاورزی اهمیت دارد.
به گزارش ساتمت نیوز به نقل از روزنامه همشهری ،بنا به‌گفته برخی از کارشناسان مطرح این حوزه، آب موجود قنات‌های شهر بم با حجم آب زاینده‌رود در سال‌های پرآب برابری می‌کند. تاسیس مرکز قنات استان کرمان برای مدیریت آب به‌ویژه در مصارف کشاورزی از طرح‌هایی بود که چندی پیش افتتاح شد تا به مسائل حوزه آب جدی‌تر پرداخته شود. درحالی‌که کشور‌مان چند سالی است با کمبود ذخایر آب و خشکسالی روبه‌روست، در این گزارش به اهمیت حفظ قنات‌ها در گفت‌وگو با کارشناسان پرداخته‌ایم.
آب قنات‌های باقی‌مانده در استان کرمان شاید در حد و اندازه‌ای نباشند که بخواهیم در کشاورزی آن هم به شیوه غرقابی از آنها استفاده کنیم اما ادامه زندگی در بسیاری از روستاها به تأمین آب به‌ویژه از قنات‌ها وابسته است و با مدیریت صحیح آب می‌توان از این قنات‌های باقی‌مانده استفاده بهینه‌ای در کشاورزی داشت.
محمد برشان، با سابقه 30سال خدمت در وزارت نیرو آب منطقه‌ای کرمان و هرمزگان معتقد است اگرچه اکنون قنات‌ها به لحاظ تاریخی بیشتر اهمیت دارند اما نباید فراموش‌کنیم که پیشینیان ما با چه رنج و زحمتی کویر را آباد کرده و از راه کشاورزی تولید محصول داشته‌اند. او می‌گوید: با وجود خشکسالی‌های اخیر اما هنوز هم نه‌تنها درکرمان که در بسیاری از روستا‌ها‌ی استان‌ها‌ی مختلف ایران قنات‌ها باعث آبادانی روستاها به‌شمار می‌آیند به‌گونه‌ای که اگر قنات نباشد، آن روستا هم وجود خارجی نخواهد داشت.
هنوز هم در ایران قنات‌ها دومین عامل استخراج آب بعد از چاههای عمیق هستند؛ چاه‌هایی که به‌گفته برشان، سال‌هاست بلای جان قنات‌ها شده‌اند و این موضوع اهمیت حفظ قنات‌های باقی‌مانده را بیشتر می‌کند. برشان در ادامه می‌گوید: حفظ قنات‌ها هم به لحاظ سنت تاریخی هم به لحاظ عنصر مهم تامین آب حائز اهمیت است؛ قنات نه ضرری برای طبیعت دارد و نه برای انسان‌ها. در طول قرن‌ها زمین‌های زیرکشت کشاورزی با قنات‌ها سرسبز شده بود. قنات‌ها زندگی‌بخش بودند و هنوز که هنوز است به‌ویژه در میان روستاییان و کشاورزان مهم و با ارزش است و باید برای حفظ آنها برنامه‌ریزی کرد.
برشان، در ادامه درباره رتبه قنات‌ها در استان کرمان می‌گوید: استان کرمان به لحاظ تعداد قنات‌ها در ایران در جایگاه هفتم است و به لحاظ آبدهی قنات‌ها در جایگاه سوم قرار دارد. بنا به نوشته مورخین و کاوشگران تاریخی، ایران مبدع قنات است و بنابرنوشته بسیاری از آنها کرمان مبدع قنات بوده اما افسوس که نفس قنات‌های کرمان در طول سال‌ها سوءمدیریت به شماره افتاده است.
جلوگیری از حفر چاههای عمیق
برشان که تا‌کنون برای ثبت جهانی قنات‌های گوهرریز جوپار و بروات تلاش‌کرده است در پاسخ به این سؤال که در چنین شرایطی برای حفظ قنات‌های باقی‌مانده چه باید کرد؟ می‌گوید: جلوگیری از حفر چاههای عمیق در جوار قنات‌ها و به‌طور کلی تعطیل کردن پروژه چاه به جای قنات که بلای جان قنات شده‌است باید در دستور کار نهادهای مرتبط قرار گیرد.
جایگاهی به‌نام قنوات زیرسطحی شهر کرمان در شهرداری باید ایجاد شود که در ساخت و سازها با توجه به خشک شدن قنوات و فرونشست زمین مدیریت شوند. مدیریت منابع آب، ثبت ملی و جهانی‌کردن قنات‌ها راهی برای حفظ قنات‌هاست و وزارت نیرو نیز به‌عنوان متولی باید برنامه‌هایی را برای مدیریت صحیح استفاده آب از قنات‌ها تدوین کند.
یکی از برنامه‌هایی که می‌تواند به حفظ قنات‌ها کمک کند تکیه برتوسعه برنامه‌های گردشگری است.او با مقایسه آمار قنات‌های ایران و عمان می‌گوید: ایران با 34هزار قنات در رتبه اول جهان قرار دارد و عمان در رتبه دوم است. اما عمان در زمینه گردشگری به جایی رسیده که قابل مقایسه با ایران نیست.حفر چاههای عمیق با سوء مدیریت انجام شده‌است. چاه آب بیشتری می‌دهد و با کمک تکنولوژی آب بیشتری هم می‌توان از چاه‌ها استخراج کرد. اگر بخواهیم علت از بین رفتن قنات‌ها را بررسی‌کنیم عامل اول به‌دلیل اجرای طرح اصلاحات ارضی بود که بلای جان قنات‌ها شد در واقع قنات‌ها به‌دست کسانی افتاد که با مدیریت قنات آشنا نبودند.
در آن زمان ایران 60هزار قنات داشت ولی الان تعداد قنات‌ها به نصف رسیده‌است. از دهه 60 هم حفر چاههای عمیق عامل نابودی قنات‌ها شد. اما این بدان معنی نیست که نسبت به قنات‌های باقی‌مانده بی‌تفاوت باشیم. هنوز که هنوز است حیات شهر بم به همین قنات‌ها وابسته است. با نگاهی به دوره‌های تاریخی متوجه می‌شویم که آب در کشورهایی مانند ایران به دو طریق تمدن قناتی یا رودخانه‌ای قابل استخراج بوده‌است. شما در هیج‌جای تاریخ نمی‌خوانید که مردم دارای تمدن قناتی به جایی حمله کرده باشند.
در واقع قنات همواره ضامن صلح بوده‌است. اما حفظ تمدن قناتی، به دانش و آگاهی نیاز دارد و اینجاست که جای خالی آموزش برای حفظ قنات‌ها بیشتر دیده می‌شود. اکنون آب قنات‌ها شاید برای کشاورزی و با توجه به افزایش تولید به صرفه نباشد اما می‌شود از قنات به همان اندازه‌ای که هست استفاده‌کرد. کشاورزی در خیلی از روستاها هنوز وابسته به قنات است و با مدیریت صحیح آب می‌توان از آب قنات‌ها استفاده کرد.
در شرایطی که بسیاری از استان‌ها و شهرها با مشکل خشکسالی روبه‌رو هستند باید آبیاری غرقابی در کشاورزی کنار گذاشته شود و به‌سوی آبیاری‌های نوین گرایش پیدا کرد. تأکید می‌کنم که برنامه‌ریزی برای توسعه گردشگری قنات هم موجب حفظ قنات می‌شود و هم توسعه پایدار را گسترش می‌دهد و موجب معرفی تمدن ایرانی به گردشگران می‌شود.
لایروبی با حفظ قنات‌ها
سعید برخوری، رئیس سازمان جهادکشاورزی جنوب کرمان در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: هر قناتی که آب داشته باشد و تحت‌تأثیر چاههای اطراف یا خشکسالی قرار نگرفته باشد، برای آبیاری کشاورزی استفاده خواهد شد. سالانه بودجه‌ای از اعتبارات استانی و ملی برای احیای قنات‌ها درنظر گرفته می‌شود. بر مبنای مطالعات و بررسی‌های دوره‌ای لایروبی و لایه‌گذاری قنات‌ها انجام می‌شود. با حفر چاههای عمیق و نیمه‌عمیق، آب را از لایه‌های پایین‌تر به بالا می‌آورند و همین موضوع قنات‌ها را تحت‌تأثیر قرار داده است اما این مسئله شامل همه قنات‌ها نمی‌شود. خشکسالی نیز از دلایل دیگر کاهش آب و از بین رفتن قنات‌هاست. در مجموع، خشکسالی و حفر چاههای غیرمجاز در بالادست قنات از دلایلی است که در کنار عوامل دیگر موجب شده تا برخی از قنات‌ها از رده خارج شوند.
راه‌اندازی مرکز قنات استان کرمان
اواخر شهریور امسال، مرکز قنات استان کرمان با محوریت کارشناسان و علاقه‌مندان حوزه قنات دایر شد. برای تقویت ساختار آن، استاندار به‌عنوان رئیس هیأت امنا انتخاب شد و دستگاه‌های دولتی نیز به‌عنوان هیأت امنای این مرکز به‌عنوان حمایت‌کننده مرکز همکاری دارند.علی زینی‌وند، استاندار کرمان، در حاشیه آیین گشایش مرکز قنات استان کرمان گفت: کرمان به لحاظ آبی و به‌دلیل برداشت‌های بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی با مشکلات جدی روبه‌روست.
او با بیان اینکه یکی از قطعات تمدنی استان کرمان مبحث قنات‌هاست افزود: به لحاظ گردشگری و میراث فرهنگی، احیای همه قنات‌ها و استفاده بهینه از آنها اهمیت دارد. زینی‌وند با اشاره به حضور دستگاه‌های میراث فرهنگی، آب منطقه‌ای و جهادکشاورزی به‌عنوان هیأت امنای مرکز قنات استان ابراز امیدواری کرد: این مرکز با فرهنگسازی، تولید علم و دانش و تلاش‌های سازماندهی شده مبتنی بر پژوهش بتواند جان تازه‌ای به قنوات ایران و استان ببخشد و به‌عنوان یادگاری از دل کرمان در کنار کارهای بزرگ استان سال‌ها تداوم داشته و مؤثر باشد.
جایی که آب ارزشمندتر از طلاست
کرمان یکی از نقاطی است که بیشترین قنات در آن حفر شده و قدمت برخی از این قنوات به قرن‌ها قبل بازمی‌گردد. پرآبترین قنات استان کرمان قنات «پاکم» واقع در حومه شهرستان بم است. این قنات همچنان منشأ حیات در روستای «پای کم» به شمار می‌رود و با تلاش مردم محلی زنده مانده است. بیژن روغن‌چی، عکاس ایرانی-آمریکایی چند سال پیش با پروژه عکاسی «به ایران بیایید» به کرمان سفر کرد.
او در گزارش تصویری خود با عنوان «جایی که آب ارزشمندتر از طلاست» که در گاردین منتشر شد، ضمن عکاسی از پرآبترین قنات ایران در کرمان به اهمیت این رگ حیات‌بخش در زندگی مردم مناطق کویری پرداخت.در عکس‌های او مردم روستا به سختی برای بازنگه‌داشتن آب قنات کار و ضمن لایروبی مسیر آب چاههای فروریخته را ترمیم می‌کنند.
نظر شما